İnternetin yeni yüzüne, paylaşım ekonomisine hoş geldin. Airbnb ve TaskRabbit gibi sitelerin başını çektiği bu yeni olguyla beraber, kendi içerisinde paylaşım yapan ve sahip olduklarını ödünç veren topluluklar oluşmaya başladı.
Paylaşım ekonomisi terimini duyduğun an hemen aklına bir komünün parçası olarak meyve toplamak, çorap dikmek vs. gelmesin. Basitçe anlatmak gerekirse, hepimizin kullanmadığı birçok şey ve paylaşabileceği kendine has birçok yeteneği bulunuyor. İnternet işte bu anda devreye girerek, insanların ister bir ücret karşılığında isterse de tamamen ücretsiz olarak ellerindeki değeleri ödünç vermesini ya da paylaşmasını sağlıyor.
Artık başlayalım mı? Öncelikle bir şeyini doğru web sitesinde listelemen gerekiyor. Bu boş bir odadan, yeni doğurmuş bir kedi yavrusuna kadar değişiklik göstrebilir. Ardından insanlar bu siteler üzerinden seninle iletişime geçmeye başlıyor. Economy of Hours gibi sitelerse bu anlayışı bir adım öteye götürerek, yeteneklerini insanlarla paylaşmana olanak sağlıyor ve işte oldu! Artık karşında internetin icat edilme amacını tamamen yansıtan, paylaşıma, ödünç almaya ve takasa dayalı yepyeni bir topluluk var.
Ucuz bir odanın saray yavrusu, otomobil kiralamanınsa lüks demek olduğu zamanlar geçirdik. Artık internet insanlarının, kiralamak veya ödünç vermek istedikleri, otomobillerden apartman dairelerine kadar birçok şeyi var. Bu alanda başı çeken sitelerden biri de insanların dairelerini, odalarını başkalarına kiralamalarına olanak sağlayan Airbnb. Kurucularından Nathan Blecharchyzk, internetin bu alanda kullanılmaya başlanmasını “Paylaşım her zaman buradaydı, çevremizdeydi” sözleriyle hiç de şaşırtıcı bulmadığını belirtiyor. “Son 50 yıla baktığımızda insanlar, kullanmadıkları birçok değere sahip oldular ve artık teknoloji sayesinde bunların paylaşılabileceğini öğrendiler.”
İnternet siteleri sayesinde mal sahipleri, varlıklarını ödünç almak, kiralamak isteyen insanlarla kolaylıkla bağlantıya geçebiliyor ve çevrimiçi satış sayesinde nakit transferi ortadan kalkarken, sosyal ağlar da güvenilirlik ve bilgi edinme anlamında insanlara yardımcı oluyor. İşte bu temel noktalar paylaşım ekonomisinin dinamiklerini oluşturuyor.
Paylaşım 2.0
Blecharcyzk, “Başarılı bir paylaşım eknomisini ön plana çıkaran üç olgu vardır,” diyor ve açıklıyor: “Öncelikle teknolojinin para transferinin çıkardığı zorlukları ortadan kaldırarak bunu daha kolay hale getirmesi gerekiyor. İkinci olarak, finansal bir ara kazanç derecesi kesinlikle olmalı. Son olarak da eğlenceli bir topluluğa ihtiyaç var. Her şey para kazanmak üzerine olmamalı. İşte tarifin gizli sosu bu.”
Savurgan tüketim anlayışının bir anlamda önüne geçerek çevre duyarlılığı konusunda da bir farkındalık yarattıkları çok açık. Genel olarak baktığımızdaysa Airbnb’nin bu konuda ne kadar başarılı olduğunu istatistikler ortaya koyuyor. 2008 yılında kurulan site şu an dünya üzerinde 34 bin şehirde yaklaşık 500 bin oda/ev ile hizmet veriyor.
Karşıya atar mısın?
Olay sadece, boş odanızı paylaşmaktan ibaret değil. Amerikalı Relay Rides gibi siteler, kişiler arası araç kiralama hizmeti veriyor ve Uber (daha da ucuz versiyonu Uber X) de, isteyen gönüllü sürücülerle yeni bir taksi hizmet ağı oluşturmuş durumda. TaskRabbit’se her türlü ev işi konusunda bir paylaşım ve destek hizmet ağı kurdu. Ödenen ücretler de gerçekten çok uygun. Dünya geneline baktığımızda daha birçok farklı örnekle karşılaşabiliyoruz. Mesela, ev yapımı yemek paylaşımı yapabilmek, çadır kurulabilecek bir parça toprak ödünç alabilmek hatta bakabileceğiniz bir ev hayvanı edinebilmek bile mümkün. Bu iş alanı gün geçtikçe çeşitlenip, genişliyor. Hatta kişiler arası piyasa konusunda uzmanlaşmış bağımsız bir araştırma şirketi olan Collaborative Consumption’dan Lauren Anderson, “paylaşım ekonomisi şu an ABD’de yaklaşık 100 milyar dolara yakın bir değere sahip” diye belirtiyor.
Her şey para mı?
Ortalıkta bu kadar yüksek miktarlarda para dolanırken, bu pazar insanları ister istemez kendine çekiyor. Müşteri olarak paranızın cebinizde kalmasını sağlamasının yanı sıra, bu işten para kazanmak da mümkün. Tabii ki tüm para doğrudan cebine girmiyor. Siteler kendi paylarını alıyor ve sen de kendi alacağın ücret üzerinden vergi ödemek (yerine göre) durumunda kalıyorsun. Ama yine de gayet güzel miktarda paralar kazanmak mümkün.
İsminin gizli kalmasını isteyen bir kullanıcı, İstanbul’da Şişli’de kiraladığı 1600 liralık bir apartman dairesini, Airbnb üzerinden paylaşıma açmış. “Her ay yaklaşık olarak 500 lira kâr elde ediyorum” diyor ve açıklıyor “Bu kesinlikle pasif bir kazanç değil. Her gün ortalama 20 dakikamı bu işe ayırıyorum ve evimi tanımadığım insanlarla paylaşıyorum”. Ama saat hesabı yaptığımızda, saat başına kazanılan ortalama fiyat bizce hiç de fena değil.
Toplum hizmeti
Tüm bu başarının merkez noktası mı? Anderson “Bu kusursuz bir fırtınaydı” diyor. “Paylaşım ekonomisi, kriz döneminde insanların çok fazla para harcamadan istediklerine ulaşabilmesini sağladı ama en önemlisi, genel toplum anlayışından uzaklaşma isteği bunu tetikliyordu.” diye ekliyor. İngiltere’ye baktığımızda bunun gerçekten temel nedenlerden biri olduğunu görüyoruz. Gıda üreticilerini müşterilerle buluşturan ve süpermarket kavramını aradan çıkaran Farmdrop sitesinin kurucusu Ben Pugh’sa, “ABD’de bu işi saf kapitalistlerin yaptığını görüyoruz. İngiltere bu konuda çok daha farklı. Burada iş tamamen sol görüşlüler tarafından idare ediliyor” diyor.
Ben’in şirketi, üreticilerin daha fazla kâr etmesini sağlarken, tüketicilerin daha taze ve lezzetli ürünler tüketmesini sağlıyor. Bir diğer yandan da Streetclub gibi topluluklarına gündelik “kendin yap” işlerinde destek olan ya da Streetbank gibi varlıklarınızı paylaşmanızı, takas etmenizi sağlayan siteler de bulunuyor. Bu sitelerde, takas esnasında hiçbir şekilde paraya ihtiyaç duyulmuyor. Streetbank’in yaratıcısı Sam Stephens, “Finansal ölçüde gerçekleştirilen takas işlemi, birine yardım etme olgusunun doğallık hissini ortadan kaldırıyor. Biz de insanları cömert olmaları konusunda teşvik ediyoruz.” diyor.
Kimseye güvenme
İçeriğinde ister nakit isterse takas olsun, yabancılarla iş yapma konusunda endişe duyulması çok normal. 2011 yılında gerçekleşen bir olayda, vandal bir misafir, Airbnb’den konuk olduğu eve ciddi miktarda hasar verdi. Relay Rides ve Uber gibi sitelerden ödünç alınan bazı araçlar da hasarlı kazalar sonucu kullanılamaz hale geldi. Sitesi içerisinde birçok güvence barındıran Webb bu konuyla ilgili olarak “Hiç kuşkusuz paylaşım ekonmisinin iş potansiyelindeki en kritik noktayı, karşılıklı güven ve güvenlik unsurları oluşturuyor.” diyor.
Bazı durumlardaysa, daha olayın başından dışlanma ihtimaliniz var. Mesele ehliyetinizde kayıt altında gözüken büyük ceza puanları, araç paylaşım sitelerine üye olmanızı engelliyor.
Diğer bir yandan da kapsamlı sigortalar tarafından haklarınız korunuyor. Airbnb’nin yaklaşık 1 milyon dolar değerinde sigorta toplamının yanı sıra, sosyal ağ entegrasyonu sayesinde de misafirinizin kimliğini detaylı bir şekilde öğrenerek güven kazanıyorsunuz ama en önemli güven kaynağını site içerisinde halka açık bir ortamda paylaşılan yorumlar oluşturuyor. Böylece Biecharczyk’in de belirttiği gibi, hem ev sahipleri hem de konuklar itibarlarını en üst seviyede tutmak zorunda kalıyorlar.
Yasal sorunlar
Aslına baktığımızda ortalıkta yeni bir sistem dönmüyor. Ebay bunu yaklaşık 20 yıldır kullanıyor ama yine de Biecharczyk, özellikle güven ve emniyet konusunda“Hâlâ geliştirilebilecek fırsatlar var.” diyor.
Şimdilik paylaşım ekonomisi rüzgarı arakasına alıp ilerliyor olsa da bu durumun sonsuza kadar devam edeceğini öngörmek biraz sakıncalı. Gerçi içerik paylaşımı olduktan sonra her türlü alternatif yöntemin ortaya çıkacağından da eminiz. Örneğin, daha şimdiden otellerin Airbnb’den daha fazla vergi alınması gibi bir talepleri bulunuyor ya da taksi şirketlerinin veya sahiplerinin araç paylaşımıyla ilgili ciddi bir kanunsuzluk durumu olduğunu ortaya atıyor. Şu ana kadar herhangi bir sorun ortaya çıkmasa da yakın zamanda patlak vermesi muhtemel bazı durumlar var. Örneğin otellerin şehirlere ödedikleri yatak vergileri gibi. Owens bu konuyla ilgili olarak, “İnsanlar, kaldıkları yerlerin lisanslı olduğunu gösteren kağıt parçalarına pek önem vermiyor ama bunların vergilendirilme durumu nedense ilgilerini çekiyor.” diyor. Yakın zamanda hem web siteleri hem de aracıların yeni bir resmiyet anlayışı içerisine girmesi bekleniyor.
Finansın geleceği mi?
Komün ve topluluk anlayışına rağmen eleştirmenler paylaşım ekonomisinin tek bir anlamı olduğunu düşünüyor. O da para kazanmak ve diğer tüm ekonomiler gibi onun da büyümeye programlandığını belirtiyor. Onefinestay gibi siteler çok daha farklı anlayışla hizmet veriyor. Lüks tüketim ve hizmet anlayışına yönelen bu platformlarda, ev sahipleri mal varlıklarını hiçbir ayrıntıyla uğraşmadan, tamamen Onefinestay’in hizmetine bırakarak kiralayabiliyor. Temizlik ve konuklarla etkileşim gibi etkinlikleri tamamen şirket yapıyor. Diğer yandan da Relay Rides kendini geliştiriyor. Webb bu konuyu biraz açarak, “Yazın ortalarına doğru havaalanı park hizmetini devreye soktuk. Artık aracınızı alıp, temizletip, havaalanına ulaşan yolculara kiralayabiliyoruz. Döndüğünüzde aracınız halen kiralamadaysa sizde herhangi bir araca atlayıp, evinize gidiyoresunuz. Sonra aracı size tekrar teslim ediyoruz.” diyor.
Varlıklarınızı kataloglamak ve paylaşıma açmak görünüşe göre yakın zamanda hayatımızda çok büyük bir yer kaplayacak. Gelen haberlere göre Google, Mine adlı bir servis üzerinde çalışmalarını sürdürüyor. Mine sayesinde, sahip olduğunuz veya ihtiyacınız olan her şeyin, kapsamlı dijital kayıtları tutularak bunların herkesle paylaşılması amaçlanıyor.
Türkiye’den paylaşım ekonomileri
ZUMBARA
Zumbara, para yerine zamanın kullanıldığı, yetenek ve tecrübelerin paylaşıldığı bir sosyal ağ. 10 bin kullanıcılı Zumbara’da sunduğun servis ve hizmetler karşılığında para değil, zaman kazanıyorsun. Zaman puanların karşılığında da, sen diğerlerinden hizmet alıyorsun.
zumbara.com
FREECYCLE
Freecycle, elinde kullanmadığı eşyalar olanlar ile o eşyalara ihtiyaç duyanları, e-posta aracılığı ile ve tamamen ücretsiz olarak birleştirmeye; geri dönüşümü arttırmaya çalışan, uluslararası bir proje. Projeyi özel kılan ise tüm eşya alışverişlerinin tamamen ücretsiz olarak gerçekleştirilmesi. freecycle.org
TAKAS ŞENLİĞİ
Her ayın ikinci pazar gününde, Maltepe Organik Gıda Pazarı’nda gerçekleşen Takas Şenliği, tamamen iyi niyet çerçevesinde işliyor. Getirdiğin eşya adedi kadar takas kuponu alıyorsun ve bunlarla başka eşyalar alıyorsun. Satılmayan eşyalar köylere gönderiliyor.
Her ayın ikinci pazar günü
ORTAK ARABA
Uzun bir seyahate mi hazırlanıyorsun? Aynı yere giden yeni kişilerle tanış ve onların yolculuklarına ortak ol. İster sürücü, ister yolcu olarak katılabiliyorsun.
ortakaraba.com
GİYSİ TAKASI
Takas Şenliği’nin giysi odaklı olan hali. Her altı haftada bir, önceden duyurulan farklı bir yerde gerçekleştiriliyor. Bunda da kupon sistemi geçerli.
giysitakasi.blogspot.com
MOBİCAR
Türkiye’deki en profesyonel araç paylaşım platformu Mobicar’da, araçları belli süreler ve belli mesafeler için kullanıyor; kullandığın kadar ödüyorsun.
mobicar.com.tr
SAHİBİNDEN
Alıcı ile satıcıyı bir araya getiren Sahibinden’i biliyorsundur herhalde.İstediğin her şeyi ama her şeyi satabiliyor; beğendiğin şeyleri de alıyorsun.
sahibinden.com
Yükselen yıldızlar
Paylaşım ekonomisi bu yönlere doğru kayıyor:
Park alanları
PARK AT MY HOUSE
Gün içinde herhangi bir işlek caddenin çevresindeki sokaklara bak; tüm kaldırımlar doludur. Park At My House, insanların park alanlarını kiralamalarını ve araç sahiplerinin, mesai saatleri süresince, yüzde 70 daha uygun fiyata otomobillerini park edebilecekleri güvenli yerler bulmalarını sağlıyor.
Parkatmyhouse.com
Tatil parası
WE SWAP
We Swap yolculuğa çıkacağın yerin para birimini, seninle tam ters yönde hareket eden bir başka insanla takas etmeni sağlıyor. Ardından paran önceden ödenmiş bir kredi kartı içeirisinde tatil boyunca kullanımına açık oluyor.
weswap.com
Bisiklet ve snowboard
SPINLISTER
Spinlister kayak ya da board kiralama maliyetini düşürmek için yaratılmış bir site. Site üzerinden insanlarla haberleşerek kayak malzemelerini ödünç alabiliyorsunuz. Kış bittiği zamansa belki dağ bisikletlerinizi bu site üzerinden paylaşabilirsiniz
spinlister.com
3D Yazıcılar
3D HUBS
Bu site üzerinizden çevrenizdeki 3D yazıcılardan ve ne zaman kullanıma uygun olduklarından haberdar olabiliyorsun. Artık geriye kalan tek şey zihninde yarattığın hangi acayip figürleri basacağına karar vermek.
3dhubs.com